Türkiye’de Kurtuluş Savaşı’nın sürdüğü yıllarda Türkistan’da da Ruslara karşı bir bağımsızlık mücadelesi yürütülmektedir. Ruslar, bu kutsal mücadeleyi Basmacı Hareketi (Eşkıya Hareketi) olarak tanımlamışlar ve ellerindeki medya gücünü de kullanarak dünyaya öyle tanıtmışlardır. Basmacı Hareketi’nin üç büyük önderi vardır: Berlin’den kalkıp gelen Enver Paşa, Özbek çete reisi İbrahim Lakay ve Türkmen hanı Cüneyt Han.
Türk okuru, İtalyanlara kök söktüren, ömrünün sonuna kadar ülkesinin bağımsızlığı için mücadele eden Libya’nın halk kahramanı Ömer Muhtar’ı tanır ama 1920’lerde Karakum çöllerinde Rusların korkulu rüyası haline gelen Türkmenlerin hanı, Cüneyt Han’ı bilmez. Öyleyse gelin, Cüneyt Han’ı biraz tanıyalım.
1910 yılından itibaren önce Çarlık Rusyası'na, 1917 Ekim Devriminden sonra Bolşeviklere karşı bağımsızlık mücadelesi veren Cüneyt Han, halkının özgürlüğü için uçsuz bucaksız Karakum çöllerinde at koşturmuş ama yağız Türkmen çehresindeki gurura hiçbir zaman halel getirmemiştir.
Hayatını kısaca özetlemek gerekirse; 1860 yılında Türkmenistan'ın Tahta ilçesine bağlı Bedirkent köyünde doğan Cüneyt Han'ın asıl adı Gurban Mamed'dir. Soylu ve varlıklı bir aileden gelir, köyünde bir süre mirab /subaşı ve kadı olarak görev yapar. Çarlık Rusyası'nda iç karışıklıklar başlayınca at sırtına çıkarak mücadeleye başlar, Robin Hood gibi fakir halkı zalim hükümdarlara karşı korur. 1918 yılında Rus himayesindeki Hiva'nın Özbek hanı İsfendiyar Han'ı devirir ve Hiva'yı 1920 yılına kadar elinde tutar.
Sonra Türkistan'da başlayan bağımsızlık mücadelesinin (Basmacı Hareketi'nin) Türkmen ayağına önderlik eder, tahtını kaybeden Buhara Emiri ve bölgeye gelen Enver Paşa ile düzenli temasta bulunur, birlikte hareket eder ve Rusların silah üstünlüğüne rağmen vurkaç taktiğiyle onlara büyük zayiatlar verdirir. Zor anlarda sık sık Karakum çölüne çekilir, atlı savaşlarda Cüneyt Han'la baş edemeyen Ruslar uçaklarla onu Karam çölünde havadan takip ederek yüzlerce adamını şehit eder. Bunlar arasında Cüneyt Han'ın iki oğlu da vardır.
1920'li yılların sonunda Türkistan veya Orta Asya tamamen Rus kontrolüne geçtikten sonra Cüneyt Han birkaç yüz atlı adamıyla çaresiz bir şekilde İran'a sığınır, ancak İranlılar kendisini silahsızlandırmaya kalkışınca oradan ayrılarak Afganistan'a gelir. Zamanın Afgan kralı Amanullah Han, Türkmen Hanı'na büyük ilgi gösterir, istediği bölgeye yerleşmekte serbest olduğunu söyler. O da adamlarıyla birlikte bugünkü Türkmenistan sınırındaki Turgundi kasabasına yerleşir, zaman zaman buradan Türkmenistan'a geçerek Ruslara karşı akınlar düzenler.
Ve 1938 yılında Afgan toprağında hayata gözlerini yumar. Vatan özlemiyle yanıp tutuşan Türkmen hanı ölüm döşeğinde şu vasiyette bulunur:"Ben öldükten sonra naaşımı Amuderya ırmağına atın, hiç olmazsa bu şekilde vatanıma kavuşurum."
Cüneyt Han, cansız bedeninin, bugünkü Afgan-Türkmen sınırını oluşturan Amuderya ırmağının sularıyla vatan toprağına ulaşmasını arzular ama bu yapılmaz ve cenazesi, Herat ili sınırları içinde defnedilir.
2011 yılında bir belgesel çekimi için Herat'ta bulunurken Cüneyt Han'ın mezarını ziyaret etmek istedim ama bölge Taliban'ın kontrolünde olduğu için güvenlik nedeniyle gidemedim. Ancak Han'ın torunları ile tanışma ve hatıralarını dinleme fırsatı buldum. Hatta Cüneyt Han'ın oğlu Eşebay'ın el yazma hatıralarının bir kopyasını aileden aldım.
Türkmen halkının son hanı olan Cüneyt Han, üç ülkede (İran, Afganistan ve Türkmenistan) yaşayan Türkmenleri yakından ilgilendiren büyük bir şahsiyettir. Türkmenistan'da doğup büyüyen Cüneyt Han, Yomutların Cüneyt altboyuna mensupdur, bu yüzden kendi adından ziyade Cüneytlerin hanı anlamında Cüneyt Han adıyla tanınmıştır. Ve Türkmen hanı, hayatının son yıllarını Afganistan'da geçirmiş, burada hayata gözlerini yummuştur.
Ruslara kök söktüren Cüneyt Han, onların gözünde İngiliz ajanı ve emperyalist uşağıdır, Türkmenistan'da okutulan tarih kitaplarında kendisinden bu şekilde söz edilir. Acı olan şudur ki, bu ifadeler 1991'deki bağımsızlıktan sonra da değiştirilmemiş ve Türkmenistan devleti şu ana kadar bu büyük Türkmen Hanı'nın itibarını iade etmemiştir. Zira bu yapıldığı takdirde 70-80 yıldır saklanan ve ihmal edilen tarihi bir gerçek gün ışığına çıkacak, Türkmenbaşı, İl oğlu, Serdar, Arkadağ gibi abartılı ünvanlarla anılan Türkmenistan'ın bugünkü sahte kahramanlarının foyası dökülecektir.
Ancak herkesin de çok iyi bildiği gibi, güneş balçıkla sıvanmaz. Cüneyt Han, Türkmenistan'da olmasa bile İran ve Afganistan'daki Türkmenlerin kalplerinde yaşamaya devam edecektir. Hem de sonsuza dek. Rahat uyu ey şanlı hanımız. İsmin sonsuza dek minnet ve şükranla anılacaktır.
