BURSA'NIN KURTULUŞUNUN 101. YILI
Yunan ordusu Bursa'yı işgal edince Venizelos'un oğlu Sofokles, Osman Gazi'nin türbesine gelip sandukayı eliyle tıklatarak şöyle seslendi; “Biz geldik Osman, kalk da Bursa'yı kurtar!” Sonrası malum… Türk ordusu geldi ve “tıklanma” nasıl olur gösterdi!.
BURSA'NIN İŞGALİ VE KURTULUŞ SÜREC
Kadim Şehir Bursa, Yunanistan tarafından 8 Temmuz 1920'de işgal edildi. Yunan yayılmasına yardım etmek isteyen İngilizler, 26 Haziran'da Mudanya'ya çıkmak istediler. Ancak direnişle karşılaştıkları için bundan vazgeçtiler.
6 Temmuz'da bir İngiliz filosu, Mudanya'yı tam 3 saat bombaladı. 7 Temmuz'da Mudanya, İngilizler tarafından işgal edilince Yunan Başbakanı Venizelos şu açıklamayı yaptı; “Türkleri akıllandıracak en iyi yol, Mustafa Kemal'i her cephede mağlup etmektir.”
Bursa'nın işgaline meclisin tepkisi çok sert oldu. Atatürk; “Gerekirse bir tepeye çıkıp vatanı savunacağız.” açıklamasını yaptı.
8 Temmuz 1920'de İsmet Paşa’nın, Bursa'nın işgal edildiğini açıklamasıyla meclis öfkeyle çalkalandı.
Bursa'nın işgali karşısında meclisin öfkesi dinmek bilmedi. Meclis, bir an önce Bursa'nın geri alınmasını istedi. Bunun için “iç isyanları bastırmakla uğraşan bütün kuvvetlerin toplanıp Bursa'ya gönderilmesi” için meclise önergeler verildi.
10 Temmuz 1920'de TBMM'nin 31. toplantısının 1. oturumunda 31 imzalı şu önerge okundu; “Birinci hükümet merkezimiz olan Bursa'nın sefil Yunanlar tarafından işgali neticesiyle oradaki din ve vatan kardeşlerimizin uğradıkları zulümlerin üzüntülerine iştirak ettiğimizin bir nişanesi olarak celsenin 20 dakika kapatılmasını ve başkanlık kürsüsünün puşide-i siyah (siyah örtü) ile örtülmesini teklif eyleriz.”
Teklif derhal kabul edildi. Kürsü, siyah bir örtüyle kaplandı. Böylece Bursa'nın işgali üzerine meclis, yani millet “karalar bağlamış” oldu. O siyah örtü sadece Bursa'nın değil, tüm Türkiye'nin üstüne çöken “işgal karanlığını” simgeliyordu.
Yunan işgali, tüm Türkiye'de olduğu gibi Bursa'da da olanca çirkinliğiyle kendini göstermiş, Yunanlıların Osman Gazi’nin türbesine hakarette bulunmaları ise Bursalıları derinden üzmüştür. Öyle ki, yaşanan işgal ile Ankara'da bulunan ilk mecliste de duygu dolu anlar yaşanmış, meclis kürsüsüne 10 Temmuz 1920'de “siyah örtü” (Puşide-i Siyah) örtülmüştür.
BURSA'NIN İŞGALDEN KURTULUŞ SÜRECİ
1925 tarihli, Bursa Vilayeti’nde Yunan Fecaiyi adlı esere göre Yunan işgali sırasında Bursa’nın merkezinde 822 kişi şehit edildi. 383 kişi yaralandı. 5617 kişiye işkence edildi. 128 kadının ırzına geçildi. 455 kişi esir alındı veya sürgün edildi. Böylece mezalime uğrayan Türklerin sayısı 7974 kişiyi buldu.
30 Ağustos 1922'de Başkomutanlık Meydan Muharebesi kazanıldıktan sonra 3. Kolordu kuzeyden, Kocaeli Grubu ise güneydoğudan Bursa'ya ilerledi.
Yunan ordusu 10 Eylül 1922 akşamı Bursa'yı terk etti. 11 Eylül 1922 sabahı 3. Kolordu Komutanı Şükrü Naili (Gökberk) Paşa Bursa'ya girdi.
Böylece 2 yıl, 2 ay, 2 günlük esaret sona erdi. Bursa yeniden “vatan” yapıldı. TBMM kürsüsündeki o kara örtü kaldırıldı. Bursa'nın kurtuluşu nedeniyle Ankara'da kurbanlar kesildi, şükür namazları kılındı.
11 Eylül 1922'de Bursa'dan, Ankara'ya çekilen telgrafta şöyle deniliyordu; “Yeşil Bursa, al sancağına kavuştu…”
BURSA’NIN İŞGAL ALTINDA KALDIĞI YILLARDA YAZILAN YAZILAR
“Bursa, 8 Temmuz 1920 Perşembe günü öğleden sonra işgal edildi. Bir tütün tüccarı olan Petro Avrami, Beşevler’de konaklayan Albay Çirolis’e giderek ‘şehrin teslim olduğunu’ bildirdi. Albay da Bursa’yı işgal ettirdi. Petro ile bir Yunan binbaşısı belediyenin önüne geldiler. Buradakiler balkondan beyaz bayrak sallandırmışlardı
Biz seyrediyorduk. Ağlamaya başladık…”
“Albay Çirolis, millete beyanname dağıttırarak herkesin elindeki çifte, kasatura, kılıç gibi silahları teslim etmesini istedi. Kırık kanatlı bir uçakları vardı.
Ovanın üzerinde alçaktan uçurarak bahçelerde kimi gördülerse ateş açtılar. Setbaşı Köprüsü’nün yanında, eski Şafak Sineması vardı, onun yanında da Bağdat Oteli… Köprüye yakın başka bir evi de gazino haline getirmişlerdi. Yunan subaylar buralarda toplanıp eğlenirlerdi…”
“Yunanlıların kurduğu istihbarat ağının sorumlusu olan Papaagiri’nin karargâhı Tuzpazarı Camii karşısındaydı. Casuslarından aldığı haberleri enine boyuna araştırmadan halka eziyet eder, bazı kişileri de sürgüne gönderirdi.
Benim kayınvalidem Hüsniye Urlu evinde silah sakladığı için yakalanıp Yunanistan’a sürüldü. Zehra Budunç da casusluk yaptığı için…”
Yılmaz Akkılıç’ın yazdıklarına göre; Yunanlılar, çetecileri kendi safına çekmeye, kandırmaya çalışmış. Bu amaçla Yunanlılar adına çalışan Prens Abdullah, Uludağ’a çıkıp çetecilerle buluşmuş. Çeteciler onu öldürüp kafasını Hacivat Köprüsü yakınındaki telgraf direğine asmışlar. Bu olay üzerine Yunanlılar Fidyekızık ve Hamamlıkızık köylerini yakmışlar. Cumalıkızık’a da yönelmişler ancak halkın; “Çeteciler geliyor.” sözlerinden ürküp geri çekilmişler...
Yunanlılar, Bursa’dan çekilmeden önce 9 Eylül 1922’de İnönü Caddesi’nin Ankara Asfaltı’yla kesiştiği yerde, kavşağın güneydoğu köşesinde bulunan hapishaneyi ateşe verirler. Abdürrahim Bey’den dinleyelim; “657 mahkumun tamamı bu şekilde yanarak öldü, feryatları ta Nalbantoğlu’ndan duyuluyordu. Bir de Tophane yamaçlarında bulunan kiliseyi yaktılar… Bursa, 10 Eylül’ü, 11 Eylül’e bağlayan gece işgalden kurtarıldı…”
“Işıklar semtinden Püskülsüz İsmail çetesi, Pınarbaşı’ndan da Kabakçı çetesi şehre girdiler. Çeteler, Uzun Çarşı’daki ve Bakırcılar Çarşısı’ndaki Rumların ve Ermenilerin dükkânlarını talan ettiler. Ertesi sabah, İnegöl istikametinden gelen Şükrü Naili Paşa komutasındaki 3. Kolordu’nun 61. Tümen Birlikleri kente girdiler. Tümen komutanı olan Salih Omurtak, sonraları ‘genelkurmay başkanı’
***
Kaynakça
Bursa’da Yakın Zamanlar (Yılmaz Akkılıç), Bursa Ticaret Borsası/Bursa Gazeteciler Cemiyeti Yayını-2006 Sayfa 175-182'den kısaltılarak alınmıştır
Editör: Hamit Gözümoğlu
